Cinevision
Film besprekingen: bioscoop, dvd en Blu-ray
Robert Bresson Box
“Filmen is de kunst van het weglaten”, aldus de leuze die Frans filmer Robert Bresson het hoogst in het vaandel droeg. De in 1901 te Puy-de-Dôme geboren cinefiele cineast kon zijn opleiding niet verstoppen toen hij plaatsnam achter de camera: hij was immers voorbestemd om kunstschilder te worden. Wanneer de Duitse bezetter hem echter aan het begin van WOII gevangen zette en zo zijn potentiële penseelcarrière een stevige knauw gaf, besloot hij het - na drie jaar krijgsgevangenschap weer op vrije voeten - als filmmaker te proberen. Maar net zoals je bij een schilderij een maximaal effect moet uithalen uit één compositie, begreep Bresson dat ook pelliculebeelden zuinig én veelzeggend tegelijk moesten zijn: ieder shot is een schilderstuk op zich.
Eén van de meest iconische exempels van die uiterst minimalistische stijl stamt uit 1983, het jaar waarin hij zijn laatste film, ‘L’Argent’, maakte. Een bankoverval en de achtervolging die eruit voortvloeit. Gedurende de overval horen we plotseling kogelgekletter, maar daarvan toont Bresson helemaal niks. Het had geen zin om iets visueel voor te stellen als je al kan horen wat er aan de hand is, meende hij. Veeleer focust hij op de handen van de persoon aan het stuur van de vluchtwagen. De chase die vervolgens ontstaat, legt eenzelfde zuinigheid aan de dag: we zien de voeten van de vluchter op de gaspedaal, afgewisseld met de politieauto die hem op de hielen zit (voorgesteld in de achteruitkijkspiegel).
Die scène is karakteristiek voor het werk van een regisseur, die in z’n beknopte carrière amper dertien films maakte. Hij was niet de man van de commerciële successen, en dat mag allerminst verrassen. Zoveel jaar na dato zijn Bressons worpen nog steeds harde noten om te kraken, films die om een investering vragen. Zo staan z’n doorgaans pessimistische vertellingen vaak bol van de symboliek en vormelijk moest alles op zijn soberst uitzien. Zwart-wit was voor hem dan ook perfect, want mooie en heldere kleuren zouden toch enkel maar de aandacht afleiden van de kern van de zaak.
Inhoudelijk staan zijn films bekend om hun wel erg sombere wereldbeeld. Veelal gaan zijn relazen over een figuur die geïsoleerd is in een wereld die rondom om hem in beweging blijft. Toeval en lot spelen een grote rol, want net zo vaak raakt de protagonist in de problemen door een oorzaak die buiten zich om ligt: hij kan er niet aan doen, maar moet er weer uitgeraken; of niet. Een keuze tussen goed en kwaad dringt zich op. De alom gelauwerde parel ‘Pickpocket’ uit 1959 is daar een goed voorbeeld van en ook in ‘L’Argent’, dat hem op z’n oude dag de regieprijs in Cannes opleverde, kan je die plotkrijtlijnen (bovendien vaak aangevuld met een spirituele connotatie) herkennen. Dat Bresson in 1962 z’n oog liet vallen op het bekende verhaal van de maagd van Orléans kan dan ook niet verbazen: ‘Procès De Jeanne d’Arc’ is overigens de derde film in deze puike verzamelbox.
Gefundes Fressen voor de meerwaardefanaat die bereid is een inspanning te leveren, zonder twijfel. Wie z’n emoties graag voorgekauwd heeft, zal aanstoot nemen aan de haast ‘stijlloze’ stijl die Bresson zich heeft ontwikkeld. Want de regisseur wil immers dat de kijker zelf z’n oordeel vormt, en daarin gaat hij elke gekunstelde emotie uit de weg. Daarom ook werkt hij niet met professionele acteurs (die de aandacht alleen afleiden), maar met eerstelingen, die robotachtige, uiterst kille interpretaties brengen. Een self made arthousefilmer, die waarschijnlijk zou vinden dat de lofzang die hem nu te beurt valt de aandacht teveel van zijn films afleidt. Faut le faire.