Cinevision
Film besprekingen: bioscoop, dvd en Blu-ray

Fans van (Britse) spionagethrillers werden in de jaren zestig zo mogelijk nóg meer op de wenken bediend dan alcoholici tijdens een wijndegustatie. De Koude Oorlog was in volle gang, en thrillers waarin één of andere fictieve geheimagent zich in een dito missie stortte, schoten als champignons uit de literatuur- en, kort erna, pelliculegrond: van politieke nagelbijters (‘The Spy Who Came In From The Cold’ met Richard Burton) tot inhoudsloze spionkitsch (de 007-vertelsels met Sean Connery). Tussenin de sérieux van die John Le Carré-adaptatie en de zelfrelativerende nonsens van de Ian Fleming-romans bevindt zich de figuur Harry Palmer.

Ontsproten aan het brein van schrijver Len Deighton (tevens in de kookboekenwereld een gevierde auteur), was de door Michael Caine (toen een rijzende ster, onderhand een gerespecteerde Sir) vertolkte working class spion met het bekende hoornen brilmontuur driemaal op het witte doek te bewonderen in de jaren ’60. Harry Palmer was een naam die pas bij de verfilmingen ontstond, in de boeken van Deighton droeg het hoofdpersonage er geen. Geen held van het slag James Bond of Derek Flint (het financiële fiasco dat als het Amerikaanse antwoord op 007 in het leven werd geroepen) was Palmer een man zoals elk ander, alleen was de job die hij deed net iets opwindender. Maar dat belette hem niet in de supermarkt om zijn boodschappen te gaan of een ei te bakken zoals iedereen (zie de legendarische scène uit ‘The Ipcress File’ uit 1965). En op gadgets hoefde hij ook al niet te rekenen.

‘Billion Dollar Brain’ zal daarom altijd de vreemde eend in de Harry Palmer-bijt blijven. Het was de eerste, én ook enige, keer dat de intussen privédetective zich op James Bond-terrein waagde: de werelddominantie waarnaar de bad guy met dienst hunkert (Ed Begley kruipt in de huid van de Texaanse oliemiljonair General Midwinter, die aan de hand van een hoogtechnologische supercomputer tracht een revolutie contra het communisme in de Sovjet-Unie te ontketenen), de meer tot de verbeelding sprekende locaties (het fraai in beeld gebrachte Finland) én bovenal de meer op actie en avontuur terugvallende finale (waarmee de film tevens een ode brengt aan Eisenstein’s ‘Alexander Nevsky’) zouden niet misstaan in een avontuur van 007.

Ook voor cultcineast Ken Russell betekende deze derde Palmer-productie een buitenbeentje. Voor de Britse filmer van artistieke pareltjes als ‘Women In Love’, ‘The Devils’ of ‘Tommy’ (films met een eigen én apart timbre) was deze prent niets meer dan een contractuele verplichting. “They shoved this movie down my throat”, liet Russell optekenen. Ook al is hij tot op vandaag niet opgezet met deze film, toch wist-ie aan de vooravond van zijn grote doorbraak reeds een paar typerende kenmerken in zijn debuut te smokkelen die de prent anno 2010 nog steeds de moeite waard maken: het gebruik van klassieke muziek, een knap gebruik van close-ups, etc.

Gek genoeg hebben al deze factoren ertoe geleid dat ‘Billion Dollar Brain’ doorheen de jaren een cultstatus heeft veroverd. Want voor een spionagethriller is de chaotische plot (wie alle spionnen, dubbelspionnen en andere verraders in een overzichtelijke grafiek kan gieten, verdient lauwerkransen) en vooral het feit dat we nooit echt het opzet van de snode plannen van Midwinter te weten komen te sterk uit de band springend. En is de aparte mix van kunstzinnig camerawerk en politieke satire ongewoon in een Palmerproductie. Michael Caine ligt er alleszins niet wakker van: hij vertolkt hier één van de meest iconische rollen op zijn palmares met precies de juiste dosis ernst, haaks op de van de pot gerukte plot. Z’n tegenspelers leveren prestaties af die veel dichter aansluiten op de grand guignol-stijl. Een uitzinnige Begley schmiert zich een weg doorheen de film, net als Malden. Kortom, schizofreen entertainment; het bestond reeds in de swinging sixties.

Peter Janssens