Cinevision
Film besprekingen: bioscoop, dvd en Blu-ray

Op 17 november 2003 werd in Nederland de 16-jarige Maja Bradaric vermoord. Schijnbaar zonder reden werd het meisje uit Nijmegen door drie van haar vrienden gewurgd en in brand gestoken. Een echt motief hebben de daders nooit gegeven, en net dat maakt het allemaal zo schrijnend. Cineast Hanro Smitsman liet zich door deze zaak inspireren voor ‘Schemer’, een gelijkaardig verhaal waarin een meisje door haar naaste vrienden wordt vermoord omdat ze niet goed in de groep lag. Geen reconstructie van de echte zaak dus, maar een fictief verhaal dat toch heel wat raakpunten vertoont. Smitsman is intussen al vertrouwd met het in beeld brengen van waargebeurde verhalen of afgeleiden daarvan. Eerder regisseerde hij ‘De Punt’ (gebaseerd op de Molukse treinkaping in 1977) en ‘Skin’, waarin hij de racistische moord door een skinhead reconstrueerde. Een rol waarvoor Robert de Hoog (die hier Mick vertolkt) trouwens een Gouden Kalf kreeg.

Jessie, Rico, Frauk, Caesar, Ilse en Mick zijn zes middelbare scholieren die een hechte vriendenclub vormen. Tenminste: dat denkt de buitenwereld. In werkelijkheid is Jessie voor bijna iedereen de luis in de pels. Vaak zegt ze zaken die de anderen niet graag horen of die zelfconfronterend zijn. Als ze daarnaast bovendien avances maakt naar Rico, de vaste vriend van Frauk, zet ze zichzelf nog meer buitenspel. ‘Wat als we haar nu eens vermoorden’, vragen Caesar en Mick op een onbewaakt moment. Wat begint als een hypothese, eindigt als een heus drama als de twee Jessie (met medeweten van de rest) wurgen en in een meer dumpen.

‘Schemer’ doet wat denken aan het gelijkaardige ‘Mean Creek’ en aan ‘Bully’ van schandaalfilmer Larry Clark. Die laatste is ook gebaseerd op een waargebeurd verhaal en laat zien hoe een groepje jongeren een kennis die hen voortdurend pestte koelbloedig vermoordt. Het verschil is dat je in dat geval nog van een geldige reden kan spreken, of toch tenminste de daders kan proberen begrijpen. Hier is dat geenszins het geval. Nooit is het gedrag van Jessie erg genoeg om haar dood te wensen (laat staan dood te maken), waardoor Hanro Smitsman alles laat draaien rond de vraag waarom jongeren/mensen zomaar kunnen besluiten om iemand te vermoorden. Niet dat er een pasklaar antwoord komt: er is een aanzet tot motivatie, maar Smitsman lijkt vooral te concluderen dat een manipulerend individu genoeg kan zijn om het vuur aan de lont te steken. Zeker als niemand het lef heeft om het dolle plan een halt toe te roepen.

In die optiek is het jammer dat Smitsman per se toch een reden wil vinden. Zo zadelt hij iedereen binnen de groep op met een frustratie die op het verkeerde moment opborrelt en bijdraagt tot de uiteindelijke moord. Initiatiefnemer Caesar moet elke dag tegen zijn zin voor zijn bedlegerige moeder zorgen en kan niet verdragen dat Jessie hem afwijst als hij haar probeert te versieren, Mick moet zijn homoseksuele neigingen opkroppen, Ilse kan er niet tegen dat iedereen haar dom vindt, Frauk is jaloers omdat Jessie jacht maakt op Rico enz. En iedereen reflecteert zijn eigen tekortkomingen naar Jessie. Terwijl die zelf eigenlijk soms harder is dan ze wil omdat ze daarmee haar pijn over een litteken in haar zij wil verbergen. ‘Schemer’ was ongetwijfeld krachtiger geweest zonder deze sturende voorzetten. Nu lijkt het iets teveel alsof Smitsman per se wil dat we de daders begrijpen. Terwijl hij daarmee net de zinloosheid van de kille moord ontkracht.

Los daarvan scoort ‘Schemer’ wel degelijk op de momenten waarop hij moet scoren. De reconstructie van de moord en de daaropvolgende reacties (“Raad eens wie we in plastic aan het wikkelen zijn”) bevatten net de juiste dosis walging zonder dat je het gevoel krijgt dat de cineast zich wentelt in het benadrukken of propageren van geweld (zei daar iemand Mel Gibson?). Ook de vertolkingen zijn gelaagd genoeg om de prent geloofwaardig te houden. Om de kijker al van bij het begin bij de lurven te vatten, vertelt Smitsman zijn verhaal niet rechtlijnig. Hij begint met de daders die hun condoleances overbrengen aan Jessies moeder, en springt daarna via apart opgebouwde hoofdstukjes heen en weer in de tijd, zodat we sommige zaken twee keer te zien krijgen uit een ander standpunt. Echt verrassen doet ‘Schemer’ nooit, maar toch blijf je bij de les bij deze prent die zich uitstekend leent als studiemateriaal om in klasverband te vertonen op de middelbare school. Zij het wel met de nodige duiding en omkadering: kwestie van het potentieel gespuis op de achterste rij niet op verkeerde ideeën te brengen.

Simon Couwens