Cinevision
Film besprekingen: bioscoop, dvd en Blu-ray

“My name is Smiley. George Smiley.” Niet meteen een deurenopener die je uit de mond van George Smiley zal horen. Het had nochtans gekund: Smiley is net als Bond, James Bond in dienst van de geheime dienst van Hare Majesteit van Engeland, maar Smiley speelt het spel toch op een ander niveau. Geen vrouwen versierend op Aruba met andere woorden, maar zijn pionnen schikkend en woorden wegend ergens vanop een stoffige bureau in een duister stukje Londen. Al laat hij zich soms spotten op een rokerig terras ergens in het Oostblok. Smiley is een creatie van gevierd spionageauteur John le Carré, die ooit zelf voor de intelligentiediensten MI5 en MI6 werkte, en daarna zijn brood en beleg verdiende met gevierde genreromans waarvan er inmiddels heel wat werden verfilmd: ‘The Spy Who Came In From The Cold’, ‘The Little Drummer Girl’, ‘The Russia House’, ‘The Tailor Of Panama’ en ‘The Constant Gardener’ doen vast een belletje rinkelen. In 1974 schreef le Carré ‘Tinker Tailor Soldier Spy’, de eerste roman met George Smiley in de hoofdrol. Smiley, die een nevenpersonage is in tal van andere le Carré-boeken, trad daarna nog op de voorgrond in ‘The Honourable Schoolboy’ (1977) en ‘Smiley’s People’ (1979).

Smiley was heel populair in de jaren zeventig en tachtig, en dat komt ook door de destijds heel succesvolle tv-adaptatie van ‘Tinker Tailor Soldier Spy’ die de BBC in 1979 produceerde. Alec Guinness vertolkte de hoofdrol en deed dat kunstje drie jaar later nog eens over voor de sequel ‘Smiley’s People’. Ook le Carré was in zijn nopjes met Guinness’ interpretatie, en de auteur moet vandaag de dag met een nog grotere glimlach rondlopen daar zijn gelauwerde roman voor de tweede keer een respectvolle en fascinerende verfilming heeft gekregen. De Zweedse cineast Tomas Alfredson (‘Let The Right One In’) slaagt erin om le Carrés proza binnen een tijdsbestek van twee uur (de tv-versie bestond uit zeven afleveringen van vijftig minuten) te verpakken als een nagelbijtende thriller van de bovenste plank. En heeft met Gary Oldman een acteur in de etalage die hier misschien wel de rol van zijn leven neerzet.

Alfredson en het scenaristenpaar Bridget O’Connor (die inmiddels aan kanker is overleden) en Peter Straughan namen alvast de juiste beslissing om zo trouw mogelijk te blijven aan de tijdsgeest van le Carrés origineel. Geen update naar moderne gsm-tijden dus, maar een verhaal dat nog steeds zijn wortels heeft in 1973, toen er nog werd gewerkt met telexen, kopieerapparaten en prototypes van inmiddels alweer hopeloos verouderde afluisteroortjes. Ook de actie werd niet nodeloos op de voorgrond geplaatst: het intellect primeert op de spierballen, en dat leidt naar nogal wat in bezwete voorhoofden en overstroomde okselvijvers resulterende hersengymnastiek.

Bij de aanvang van ‘Tinker Tailor Soldier Spy’ wordt topspion George Smiley bedankt voor zijn bewezen diensten en met pensioen gestuurd. Veel tijd om te tuinieren of kruiswoordraadsels in te vullen krijgt hij niet, daar hij snel terug aan boord wordt gehaald als blijkt dat er een mol zit bij de Britse inlichtingendienst (genoegzaam bekend als The Circus). Aan Smiley de taak de met de Russen flirtende verrader te ontmaskeren, maar dat blijkt niet zo eenvoudig. Smiley weet niet wie te vertrouwen en zelfs oude vrienden kunnen een dubbelleven leiden. Oldman maakt van Smiley een fascinerend personage, en zet met elke gelaatsuitdrukking de prent naar zijn hand.

Al klinkt naar zijn hand zetten te denigrerend voor alle andere betrokkenen. Dit mag dan in wezen Oldmans film zijn, de uitvoerige bijrollencast (bestaande uit onder andere Colin Firth, Tom Hardy, Mark Strong, Ciaran Hinds, Benedict Cumberbatch, Stephen Graham, John Hurt en Toby Jones) moet niet onderdoen voor Oldmans onderkoelde vijfsterrenvertolking. Meer zelfs, elke film zou een cast van dit kaliber moeten hebben. Ook over de regie van Alfredson niets dan lof: de grijsgrauwe fotografie waarin hij de spionageplot laat meanderen is de perfecte omkadering voor deze hoogstaande brok zevende kunst. Let wel: de hersencelletjes geactiveerd houden is de boodschap, daar het scenario voortdurend haasje over speelt tussen het heden en het verleden. Een niet-lineaire insteek die ervoor zorgt dat deze legpuzzel zijn geheimen pas met mondjesmaat prijsgeeft. Topklasse.

Simon Couwens