Cinevision
Film besprekingen: bioscoop, dvd en Blu-ray
Turist
Een graag geziene gast op tal van festivals – inclusief het Film Fest Gent in oktober 2014 – was deze ‘Turist’ van de Zweed Ruben Östlund. Een film die in première ging in de sectie ‘Un Certain Regard’ op het festival van Cannes en daar meteen de juryprijs in de wacht sleepte. Deze Zweedse karakterstudie catert in zwartgallige observaties en houdt de kijker een weinig flatterende spiegel voor. Maar vond desalniettemin een ruim (festival)publiek en lokte – niet geheel verrassend – nogal wat discussies uit.
‘Turist’ (internationaal uitgebracht als ‘Force Majeure’) speelt zich integraal af in een skiresort in de Franse Alpen. Onder de toeristen daar vinden we een ogenschijnlijk ideaal Zweedse postergezin: vader Tomas, moeder Ebba, zoontje Harry en dochtertje Vera. In de eerste vijf minuten zien we hen – weliswaar op commando – poseren voor een plaatselijke fotograaf, een kwartier later weten we al dat de harmonie in het gezin ver te zoeken is. Wanneer het gezin op het dakterras zit van hun hotelcomplex, raast een lawine op hen af. Echt gevaarlijk is die niet daar ze door de beheerders van het gebied is veroorzaakt om te vermijden dat er zich teveel sneeuw opstapelt. Op het moment zelf ziet ze er echter akelig uit, en het dakterras wordt er zelfs frontaal door geraakt. Ebba bekommert zich instinctief om haar twee kinderen, Tomas vlucht weg en neemt blijkbaar wel zijn handschoenen en iPhone mee. Ebba heeft het moeilijk met het feit dat Tomas niet bij zijn kinderen bleef, en het onbegrip wordt nog sterker wanneer Tomas weigert om toe te geven dat hij het lafhartig op een lopen zette.
Een dissertatie van een huwelijk dus, en bij uitbreiding ook van een gezin. Östlund vraagt impliciet of het gezin nog wel steeds de hoeksteen van de maatschappij is, en of een man of vrouw echt moet doen wat de partner van hem verlangt. En gooit terloops balletjes op die de man nog eens loodrecht tegenover de vrouw plaatsen. Veel beleg op de boterham dus, en je krijgt het allemaal slechts met mondjesmaat toebedeeld. Östlund toont zich hier duidelijk een adept van trage cinema, deinst er niet voor terug om te focussen op gelaatsuitdrukkingen of vergezichten en maakt van het grote niets bijna een apart karakter. Als hij niet het volledige oeuvre van landgenoot Ingmar Bergman heeft bekeken, dan zullen het toch in elk geval veel titels uit diens backcatalogus zijn geweest. De aankleding is eveneens sober: veel statische scènes en hoofdstukken die worden gescheiden door het zomerconcerto uit Vivaldi’s ‘Vier Seizoenen’.
Dat Östlund kan filmen, staat buiten kijf. Met ‘Turist’ keert hij zelfs een beetje terug naar zijn roots. In de jaren negentig regisseerde hij drie skifilms, en het was op basis daarvan dat hij na de millenniumwende werd toegelaten tot een filmschool in Göteborg. De skiscènes zullen adepten van de (recreatie)sport ongetwijfeld doen watertanden. Östlund brak door in 2008 met ‘Involuntary’, een collage van vijf verhalen over groepsgedrag die bestond uit lange en ononderbroken statische scènes. In 2011 volgde het controversiële ‘Play’ waarin hij liet zien hoe een groep zwarte straatjongeren een paar blanke kinderen onder druk zette via een psychologisch spel. De stijl van die twee films is moeiteloos terug te vinden in ‘Turist’. Doorleefd en accuraat volgens de een, nodeloos arty farty voor de ander.
Natuurlijk past de traagheid beter bij de realiteit van het leven: dat verloopt ook volgens een eigen tempo en niet in een overgemonteerd filmpatroon. Uit realistisch oogpunt, is Östlunds aanpak verdedigbaar. Toch wordt het door zijn stijl niet makkelijker om mee te zijn met de personages … lange observaties om ten slotte tot de conclusie te komen dat er eigenlijk niets relevants is gebeurd: Michael Haneke komt er vaak mee weg, Östlund niet altijd. Zeker niet omdat hij in het laatste uur het verhaal opentrekt door een bevriend koppel te introduceren dat vervolgens ook aan het discussiëren slaat, scènes toevoegt die observeren zonder te duiden en uiteindelijk zelfs eindigt met een dromerige anticlimax die voor velerlei manieren interpreteerbaar is. Dus ja, ‘Turist’ is mooie cinema, maar geen makkelijke. En ook geen feilloze: door zijn bewust overgeregisseerde aanpak schiet Östlund zelfs bijna zijn inhoudelijk doel voorbij.