Cinevision
Film besprekingen: bioscoop, dvd en Blu-ray

Achteruitgezakt in de sofa op een regenachtige zondagmiddag komt een mens veel tegen met de zapper in aanslag. Een schlagerfestival op één of andere Duits tv-station, een herhaling van het evangelie van diezelfde ochtend, een tv-film die duidelijk op teerhartige huisvrouwen mikt, een wielerklassieker die menig sporthater de muren opjaagt of een nieuwe aflevering van Judge Judy, een realityshow waarin we getuige zijn van de doodgewone Amerikaan die zijn buur, echtgenoot of ex voor de rechter daagt voor één of andere banaliteit die met wat gezond verstand ook daarbuiten geregeld zou kunnen worden. Nee, geef ons dan maar de rechtszaken die er wél toedoen:

1. The Verdict - Sidney Lumet - 1982

De beste rechtbankfilms zijn die waarin een uitgebluste advocaat aan zijn carrière nog een laatste orgelpunt wil breien met een zaak die op voorhand al verloren lijkt. Onderweg naar zijn slotpleidooi vindt hij niet alleen de beslissende argumenten, maar ook zichzelf terug. Paul Newman is de ideale acteur om gestalte te geven aan Frank Galvin, die de laatste tijd grondiger zijn whisky bestudeert dan de dossiers die op zijn bureau stof liggen te vergaren. Hij herpakt zich met een zaak van medische nalatigheid. Een zaak die perfect buiten de rechtszaal afgehandeld kan worden, maar die Galvins diepste demonen loslaat als hij ziet welk onrecht de lijdende familie is aangedaan. Newmans verbeten strijd tegen de drank, zijn vervlogen carrière en de medische corruptie wordt beklijvend en aangrijpend naar het witte doek getransformeerd door oude rot Sidney Lumet, die wel eens meer de rechtbanken opzocht in zijn carrière (’12 Angry Men’, ‘Night Falls On Manhattan’, ‘Find Me Guilty’). Oorspronkelijk zou Robert Redford de hoofdrol voor zijn rekening nemen, maar hij kon zich niet verzoenen met het donkere verhaal van scribent David Mamet en had morele problemen met het vertolken van een alcoholicus. Newman zag er geen graten in en levert één van zijn beste prestaties af. Trivia time: tijdens Newmans slotpleidooi tref je in het publiek in de zaal een jonge Jerry Seinfeld en Bruce Willis aan.

2. Anatomy Of A Murder - Otto Preminger - 1959

Van je vader moet je ‘t hebben. De pa van James Stewart omschreef de film als “a dirty picture” en riep in de lokale kranten het publiek op om er niet naar te gaan kijken. Die hechtten - gelukkig maar - weinig gehoor aan Stewart senior, en gelijk hadden ze. De acteur met de meest lijzige acteerstijl uit de filmgeschiedenis zet één van z’n meer memorabele rollen neer als advocaat Paul Biegler, die ingehuurd wordt om een militair te verdedigen die de verkrachter van zijn vrouw vermoordde. De militair (een jonge Ben Gazzara) wil ervan af komen onder de noemer passionele moord. Biegler stemt ermee in hem te verdedigen, maar voert zo zijn eigen onderzoek. ‘Anatomy Of A Murder’ werd eind jaren vijftig onthaald op een pak controverse, omdat de dialogen woorden bevatten als “panties”, “penetration”, “bitch”, “slut” en “sperm”. Ofte: het hedendaagse vocabularium van de gemiddelde rapper. Stewart wilde zich duidelijk een tweede controverse besparen en paste een paar jaar later voor de hoofdrol in ‘To Kill A Mockingbird’ (zie onder). ‘Anatomy Of A Murder’ is nog steeds één van de vaandeldragers van het genre.

3. Philadelphia - Jonathan Demme - 1993

Niet alleen voor de publieke awareness van AIDS en het onttrekken van de stigma’s die nog rond de ziekte heersten, betekende ‘Philadelphia’ een kantelmoment, maar ook voor de carrière van hoofdrolspeler Tom Hanks zorgde dit door ‘The Silence Of The Lambs’-cineast Jonathan Demme ingeblikte drama voor een ommekeer. Hanks gooide met zijn breekbare, sublieme vertolking het komediejuk definitief van zich af en hij toonde de wereld dat er ook een ernstig acteur in hem schuilging. Hij speelt Andrew, een advocaat die door z’n firma ontslagen wordt op grond van beroepsfouten. Andrew meent echter dat zijn kantoor erachter is gekomen dat hij homo is en aan AIDS lijdt; hij besluit ze voor de rechter te slepen. Demme houdt het sentiment aardig binnen de perken en de emoties voelen voor een keertje zeer oprecht aan. De met prijzen overladen song van Bruce Springsteen is een instant klassieker, en ook Neil Young leverde een pakkende ballade. Leuk detail overigens: in zijn Oscarspeech die hij voerde toen het gouden beeldje hem te beurt viel, vertelde Hanks over een homofiele leraar uit zijn middelbare school opleiding. Die gebeurtenis leverde de rechtstreekse inspiratie voor de Kevin Kline-komedie ‘In & Out’.

4. To Kill A Mockingbird - Robert Mulligan - 1962

Als we ‘Capote’, de film waarvoor kameleon Philip Seymour Hoffman een Oscar kreeg, mogen geloven repliceerde de echte Truman Capote op de vraag van collega-auteur Harper Lee wat hij van de film vond: “I don’t see what all the fuss is about”. Hij had het over ‘To Kill A Mockingbird’, naar de gelijknamige roman van diezelfde Harper Lee. Capote was misschien mild in het rondstrooien van complimentjes, maar wij zijn dat niet. En in 1962 - het jaar waarin de film het levenslicht zag - waren ze dat ook niet. Getuige daarvan de lauwerkransen aan het adres van Gregory Peck, die zijn rol in deze film nog steeds omschrijft als de beste uit zijn imposante carrière, én de drie Oscars (waarvan één voor Peck) waarmee de film huiswaarts trok. Hoewel de rol Peck als gegoten ligt, was hij toch niet de eerste keuze van de studio. Hun voorkeur ging uit naar James Stewart, maar die vond het script te liberaal en vreesde de controversiële thema’s. Nu is het verhaaltje over een vrijdenkende advocaat die een zwarte jongen verdedigt die beschuldigd wordt van de verkrachting van een blanke vrouw quasidagelijkse kost in Amerika, maar in het van rassenhaat doordrongen Alabama anno de jaren dertig (en ook dertig jaar later toen de film uitkwam) was dat minder evident. Meteen ook de reden waarom deze film zijn klassiekerstatus veroverde.

5. A Few Good Men - Rob Reiner - 1992

“You can’t handle the truth”, schreeuwt Jack Nicholsons personage uit in de climactische finale als hij door juridisch broekje Daniel Kaffee (Tom Cruise in één van zijn betere rollen) het vuur aan de schenen gelegd wordt. Inzet van het proces: twee soldaten die ervan beschuldigd worden een ongeautoriseerde Code Red te hebben uitgevoerd. Gebaseerd op een toneelstuk van de hand van Aaron Sorkin (‘Charlie Wilson’s War’) waren de filmrechten al verkocht nog voor één Broadwayticket afgescheurd was. De film speelt zich pas in het laatste halfuur af in de rechtszaal, maar elke seconde daarin is memorabel. De getuigenissen zijn snedig, het acteerwerk van hoog niveau en in het eerder aangehaalde slotakkoord mag Nicholson nogmaals bewijzen hoe breed zijn grijns reikt. ‘A Few Good Men’, waarin het woordje “sir” maar liefst 164 keer valt, zal wellicht altijd Reiners beste blijven. Naar verluidt stond er in het script ook nog een liefdesscène tussen Cruise en Demi Moore, maar die werd geschrapt wegens niet van toepassing. Toch één bedenking daarbij: is een liefdesscène met Demi erin überhaupt ooit van toepassing? Sir, no, sir!

6. The Man In The Glass Booth - Arthur Hiller - 1975

Een vergeten film, deze ‘The Man In The Glass Booth’, maar hij bevat wel de beste prestatie die Maximilian Schell ooit op pelliculle vastlegde. Zijn rol leverde hem terecht een Oscarnominatie op. Hij speelt Arthur Goldman, een succesvol en extreem rijk Holocaustoverlever annex zakenman die het gros van zijn tijd doorbrengt in zijn luxueuze penthouse in New York. Op een dag valt de Israëlische politie daar echter binnen en arresteert hem. Hij wordt er van verdacht de brute nazicommandant Adolf Dorff te zijn. Het eerste uur speelt zich haast integraal af in zijn chique appartement, terwijl hij in de tweede akte opgesloten zit in een glazen kist (de glass booth uit de titel), van waaruit hij de rechtszaak kan bijwonen. De finale is er één met veel pathos en overladen sentiment en de eindscène is meer dan dertig jaar na dato nog steeds onthutsend. Een rechtbankfilm is in principe altijd een acteursfilm; de ster kan zich niet verstoppen achter effecten, maar toont de puurste vorm van acteren. Maximilian Schell geeft hier twee uur lang les in vakkennis. Zowel in als uit zijn glazen kooi.

7. Judgment At Nuremberg - Stanley Kramer - 1961

Eén van de meest uitgebouwde rechtszaken uit de geschiedenis staat model voor één van de langste rechtbankfilms uit de geschiedenis. Bij het proces van Nuremberg, waarin een hele zooi oorlogsmisdadigers veroordeeld werden voor de wandaden die ze tijdens Wereldoorlog II achter hun naam schreven, kwamen zoveel getuigen, beschuldigden en juristen kijken dat het een wonder mag heten dat Stanley Kramer met iets meer dan drie uur toekwam om het hele verhaal uit de doeken te doen. Het resultaat is een erg klinische reconstructie, die nooit het documentairegevoel weet te overstijgen - Kramer maakt ook gebruik van echte beelden - ondanks de aanwezigheid van toenmalige grote sterren als Burt Lancaster, Richard Widmark, Spencer Tracy, Marlene Dietrich en Maximilian Schell. De knapste vertolking is echter die van Montgomery Clift; hij doet hoop en al een halfuurtje mee en naar verluidt kon-ie met moeite zijn dialogen onthouden en moesten vele van zijn scènes alsmaar opnieuw gefilmd worden, maar zijn frêle rol is beslist Oscarwaardig. Verder dan een nominatie schopte hij het echter niet. Van dit verhaal zijn nog een boel tv-versies ingeblikt, waarvan er ook een paar best mogen wezen. Al wint deze het wel op de punten door zijn bonte collectie karakteracteurs.

8. The Accused - Jonathan Kaplan - 1988

Zou de carrière van Kelly McGillis er helemaal anders uitgezien hebben mocht ze de hoofdrol in ‘The Accused’ niet geweigerd hebben? De wegen naar het succes zijn ondoorgrondelijk, maar feit is dat haar beslissing de loopbaan van Jodie Foster wel in een slipstreamversnelling plaatste. Foster, die haar vertolking indertijd omschreef als “op het randje van afschuwelijk”, overwoog nog om het acteren definitief vaarwel te zeggen tot ze voor haar pakkende vertolking bekroond werd met haar eerste (van voorlopig twee) Oscarbeeldje. Foster speelt het slachtoffer van een groepsverkrachting in een bar, die niet enkel tevreden is met de straffen die de daders krijgen, maar ook nog de joelende omstaanders voor het gerecht sleept. McGillis weigerde de rol omdat ze in 1982 zelf het slachtoffer werd van een verkrachting en ze het gevoel had dat dergelijk personage te dicht tegen haar eigen pijnlijke ervaring aanleunde. De rol van de advocate die Foster vertegenwoordigt, zag ze wel zitten. ‘The Accused’ was één van de eerste Hollywoodfilms waarin een verkrachting (en meerbepaald de aftershock daarvan) zo’n groot aandeel van de plot opeiste.

9. My Cousin Vinny - Jonathan Lynn - 1992

‘My Cousin Vinny’ is misschien wel de vreemde eend in de bijt in deze top-10. Waar het er in een rechtbank veelal ernstig aan toegaat, toont deze gemoedelijke komedie, die intelligenter en gevatter is dan je op het eerste gezicht zou denken, dat er ook wel eens mag gelachen worden. Vooraleer Joe Pesci de rol van vuilgebekte advocaat in lederen outfit, die meer boetes heeft voor minachting van het hof dan getuigen, voor zijn rekening nam, werden eerst Robert De Niro en Danny De Vito gepolst naar hun interesse. Gelukkig lieten zij de eer aan zich voorbijgaan, want wie anders dan Pesci is geschikt om dit clowneske personage van de meest uitgelezen inkleding te voorzien? Hij speelt Vinny, die door z’n neefje ter hulp geroepen wordt omdat die laatste en diens vriend op vakantie verkeerdelijk aanzien werden als moordenaars. Marisa Tomei treedt aan als Vinny’s liefje, die niet op haar mondje gevallen is. Het betekende haar doorbraak en leverde haar meteen een (onverwachte) Oscar op voor vrouwelijke bijrol. Nooit meer was zij zo grappig als in deze film. Ook nooit zo goed gelachen met een rechtbankfilm als met deze ‘My Cousin Vinny’.

10. Inherit The Wind - Stanley Kramer - 1960

Leraar Bertram T. Cates wordt gearresteerd en in beschuldiging gesteld wegens het lesgeven in de theorieën van Darwin. De vermaarde advocaat Henry Drummond (Spencer Tracy in geijkte stijl) verdedigt hem, terwijl fundamentalistische politieker Matthew Brady zich opwerpt als aanklager. ‘Inherit The Wind’ is gebaseerd op de historische ‘Scopes monkey’-rechtszaak uit 1925. Stanley Kramer bewijst zich een meester in de vertelkunst, maar demonstreert tegelijkertijd zijn lak aan geschiedkundige precisie. De echte John Scopes - die model stond voor het personage Cates - zou namelijk nooit die theorieën verkondigd hebben én zou enkel door het dorpje “ingehuurd” zijn om zich op de beschuldigdenbank te nestelen. De rechtszaak moest namelijk zoveel publiciteit genereren dat het de economie van het dorpje zou doen herleven. In dat (kleine) schandaal zit beslist een interessant pamflet, maar ‘Inherit The Wind’ verhaalt enkel het proces, en doet dat op de meest klassieke manier mogelijk: met ellenlange monologen en oubollige redevoeringen. Vreemd overigens hoe in een film waarin de beklaagde terechtstaat voor het verkondigen dat de mens afstamt van de aap in de eerste plaats de twee rechtskundige concurrenten zich gedragen als kibbelende bavianen.

Peter Janssens