Cinevision
Film besprekingen: bioscoop, dvd en Blu-ray
Synecdoche, New York
Wat gebeurt er als je een experimentele scribent als Charlie Kaufman volledige vrijheid geeft? Het resultaat zie je in ‘Synecdoche, New York’, waarin de Oscarwinnende scenarist - hij won ‘m voor ‘Eternal Sunshine Of The Spotless Mind’ - voor het eerst ook plaatsneemt achter de camera. Dat de verhalen die uit ’s mans creatieve brein ontspruiten om een inspanning vragen, is al langer geweten en als kijker moet je nu eenmaal bereid zijn die te leveren, maar in zijn nieuwste (en eerste volledige carte blanche-project) bakt hij het wel erg bruin.
De lichtbevreemdende dialogen en absurdistische situaties zijn al vanaf de openingstaferelen vaste prik, maar het is pas wanneer Kaufman fictie en realiteit zo gretig door elkaar mengt, wanneer je bezwaarlijk nog met zekerheid kan zeggen of wat zich voor je ogen voltrekt waarheid is of niet, dat hij ons verliest. Definitief dit keer. De diverse tijdslagen dwingen de kijker te blijven denken, maar het gebrek aan overkoepelende houvast mondt uit in totale opgave.
Kaufman vertelt het verhaal van theaterregisseur Caden Cotard (Philip Seymour Hoffman), aan de start van zijn magnum opus, het grootste toneelstuk ooit. Daarvoor laat hij replica’s bouwen van zijn hele omgeving, en cast hij acteurs om iedereen in die omgeving (en uit z’n leven) te vertolken.
Het is inderdaad niet moeilijk om verloren te lopen in de wirwar aan verhaallijnen die de scenarist uit zijn andermaal fantasierijke, maar incoherente pen heeft geschud. Het alternatieve karakter weet in het begin nog te intrigeren, maar hoe meer loopjes Kaufman neemt met de officieuze wetten der filmlogica (het brandende huis, Hoffmans kwaaltjes die komen en gaan) hoe meer die fascinatie verandert in irritatie. Woorden schieten te kort om te omschrijven hoe onbereikbaar de essentie van ‘Synecdoche, New York’ is, hoe moeilijk de plot te reconstrueren valt als het doek finaal valt. Het doek van de film, maar ook het doek van Cotards toneelstuk, en van zijn leven, bepaald door iedereen die hij onderweg ontmoette.
Philip Seymour Hoffman is één van de betere acteurs die zich momenteel in Tinseltown bevinden en hij weet op een bizarre manier van zijn personage meer te maken dan de emotionele weirdo met de vele stoornissen en wispelturige gedachtestroom. Net zoals de vele prima actrices - Jennifer Jason Leigh, Catherine Keener, Samantha Morton, zelfs Michelle Williams - deze film nog een bestaansreden gunnen.
En als u zich mocht afvragen wat de titel daar allemaal precies mee te maken heeft: een synecdoche is een stijlfiguur, waarbij een klein deel en een groter geheel met elkaar in verband worden gebracht en waarin twee tegengestelde vormen te ontwaren zijn: een deel dat een groter geheel aanduidt, of een groter geheel dat een deeltje aanduidt. Welke invalshoek Kaufman precies voor ogen heeft met dit staatje megalomane navelstaarderij weten we niet. Maar dat doet er ook niet toe. Want Kaufmans gedachtestromen laten zich niet door een simpele stijlfiguur bevatten.