Cinevision
Film besprekingen: bioscoop, dvd en Blu-ray

Wie tuk is op archiefbeelden en wil weten waar Michael Moore zijn oeuvremosterd haalde, mag alvast twee uur vrijmaken voor de uit 1974 stammende Oscarwinnende documentaire ‘Hearts And Minds’. Een werkstuk dat destijds voor heel wat controverse zorgde in de Verenigde Staten. Het ging zelfs zo ver dat Frank Sinatra tijdens de Oscaruitreiking in 1975 de boodschap voorlas dat de Academy of Motion Pictures Arts and Sciences zich niet associeerde met de inhoud van de documentaire of het dankwoord van producent Bert Schneider.

Welk heet hangijzer verantwoordelijk was voor de hetze? De Vietnamoorlog natuurlijk. Toen deze documentaire in 1974 het levenslicht zag, waren de Amerikaanse troepen nog steeds aanwezig in Vietnam. En de Amerikaanse bevolking was al een hele tijd in twee grote kampen verdeeld: zij die de aanwezigheid van de troepen nog steeds rechtvaardigden, en zij die niets liever wilden dat Amerika zo snel mogelijk de nederlaag toegaf en een halt toeriep aan het bloedvergieten. Wie ‘Hearts And Minds’ ziet, weet meteen in welk kamp regisseur Peter Davis staat.

Davis, op wiens cv journalistieke bijdragen voor ABC, The New York Times en CBS prijken, maakte duidelijk dat hij geen (politiek) pamflet wou afleveren dat de oorzaak van de Vietnamoorlog uit de doeken deed of de pro’s en contra’s tegen elkaar wou afwegen. ‘Hearts And Minds’ was volgens Davis in eerste instantie zelfs geen anti-Vietnamoorlogsfilm, maar een antioorlogsfilm tout court. Dat resulteert in voor de hand liggende, maar hun doel treffende montages zoals die waarin militairen met passie vertellen hoe ze hun bomraids uitvoerden, onmiddellijk gevolgd door interviews met Vietnamese burgers die tonen hoe hun hele huis (en vaak hele dorp) van de kaart is geveegd.

‘Hearts And Minds’ bevat zowel archiefbeelden als door Davis en zijn crew gemaakte interviews en was zowat de eerste documentaire die liet zien welke impact de oorlog had op de onschuldige en weerloze burgerbevolking. Iets waar linkse activisten al lang van op de hoogte waren, maar dat nieuws werd door een groot deel van de media nogal vaak gecounterd omdat die beelden niet pasten in het politieke en militaire denkraam dat de aanwezigheid van de Amerikanen in Vietnam moest verdedigen. Dat Davis daarmee een gekleurd pamflet afleverde, staat bijten kijf. Dat het andere kamp daardoor ‘Hearts And Minds’ aan de schandpaal nagelde evenzeer. Al vonden Davis en co. die kritiek een ironisch spelletje ‘de pot verwijt de ketel’, daar de heroïsche berichtgeving over de Amerikaanse troepen uiteraard ook een staaltje gekleurde propaganda was. Soms laat Davis weinig aan de verbeelding over als het aankomt op het tonen van oorlogsgruwel, soms koppelt hij door vaak subtiele toetsen de zinloosheid van de oorlog aan de vaak misplaatste superioriteit waarmee de Amerikanen hun aanwezigheid in Vietnam bleven rechtvaardigden.

Dat Michael Moore ‘Hearts And Minds’ de beste documentaire ooit noemt, is niet echt verwonderlijk. Hij heeft ze in elk geval vaak genoeg bestudeerd, daar Moore net als Davis voor meer dan een ironische toets zorgt door woorden te counteren met opvallende, vaak tegenstrijdige beelden. Het verschil is dat Davis geen voice-over gebruikt en niet om de vijf seconden in beeld verschijnt. Waardoor ‘Hearts And Minds’ in de eerste plaats toch een echte documentaire blijft, die in tegenstelling tot Moore later nergens de kaart van infotainment trekt. 35 jaar na het einde van de Vietnamoorlog is ‘Hearts And Minds’ nog steeds een onthutsende geschiedkundige kroniek, en eigenlijk ook nog steeds een hete aardappel. Zeker voor wie deze docu aftoetst aan de oorlog in Irak en het Midden-Oosten. Dat die vergelijking voor onthutsende parallellen zorgt, maakt ‘Hearts And Minds’ er des te schrijnender en tijdlozer door.

Simon Couwens