Cinevision
Film besprekingen: bioscoop, dvd en Blu-ray

Iets zegt ons dat films over de holocaust tot het einde der cinefiele tijden op het menu zullen staan, zowel in de Europese als Amerikaanse cinema. Getuige de nieuwste worp van Rudolf van den Berg (regisseur van ‘Zoeken naar Eileen’, ‘De Avonden’, ‘De Johnsons’ en meer recent ‘Tirza’). ‘Süskind’ vertelt het verhaal van de Joodse verzetsleider Walter Süskind die tijdens de Duitse bezetting vanuit Amsterdam zo’n duizend mensen (vooral kinderen) uit handen van de SS redde. In die optiek is ‘Süskind’s List’ een valabele alternatieve titel.

Walter Süskind (vertolkt door Jeroen Spitzenberger, die hiervoor vooral in tv-series te zien was) is een Jood van Duitse origine die in Amsterdam woont met zijn vrouw en kinderen. Tijdens de Duitse bezetting loopt hij, net als veel andere Joden, het gevaar om te worden opgepakt en naar Duitsland te worden gedeporteerd. Hij sluit zich aan bij de Joodse Raad, wiens taak het is om de uitwijzingen soepel te laten verlopen. Süskind schopt het zelfs tot hoofdverantwoordelijke, en is daardoor mee verantwoordelijk voor het transport van de Joden naar Duitsland. In ruil zorgt hij er voor dat hij en zijn gezin in Amsterdam kunnen blijven. Een situatie waar Süskind zich niet volledig koosjer bij voelt, en hij probeert om op diverse manieren mensen die eigenlijk zouden moeten verdwijnen in Nederland te houden. Zeker voor kinderen doet hij zijn best een onderduikadres of opvangplaats te vinden.

Süskind komt tussen twee vuren te zitten. Hij weet hij dat wat hij doet fout is, maar hij redt er wel zijn eigen hachje mee. Door op eigen houtje de SS tegen te werken, brengt hij ironisch genoeg toch zijn gezin (en uiteindelijk zijn eigen leven) in gevaar. De Duitse generaal Ferdinand aus der Fünten (vertolkt door de Oostenrijker Karl Markovics, bekend van ‘Die Fälscher’ en ‘Unknown’) wordt zijn verbindingspersoon met de SS. Walter gebruikt zijn charmes en Duitse roots om op goede voet te staan met aus der Fünten, wat zijn mensensmokkelwerk hier en daar wat makkelijker maakt. Niet dat de generaal een oogje dichtknijpt. Integendeel, wanneer hij in de gaten krijgt dat niet alles volgens het boekje verloopt komen er nog meer barsten in het dubbelspel van Süskind en zijn medewerkers.

‘Süskind’ kan je op twee manieren bekijken. Als historische thriller of als historisch drama. Ga je voor het eerste, dan serveert van den Berg heel wat hachelijke scènes waarin Joden op het nippertje kunnen ontsnappen, waarin kinderen op inventieve manier worden verborgen of waarin Süskind bij wijze van spreken twee minuten tijd krijgt om keuzes te maken die niet veel verschillen van die van Sophie Zawistowski (zie ‘Sophie’s Choice). Het drama zit hem vooral in de geschiedkundige omkadering. Zo wil van den Berg duidelijk maken dat er tijdens de tweede wereldoorlog vanuit Nederland niet zoveel weerstand werd geboden bij de deportatie van Nederlandse Joden. Zelfs het koningshuis krijgt een veeg uit de pan. Vanuit dat standpunt is de figuur van Walter Süskind eveneens ambigu: als kijker heb je er geen problemen mee te begrijpen dat hij kiest voor de veiligheid van zijn gezin, zeker omdat hij met gevaar voor eigen leven heel wat mensen het leven heeft gered. Tegelijkertijd is het logisch dat niet iedereen hem zijn aanpappen met de SS genegen was.

Dat ‘Süskind’ verplichte kost is voor de liefhebbers van tweedewereldoorlogfilms laat zich raden. Van den Berg en coscenarist Chris Mitchell slagen er in om schrijnend te focussen op een gitzwarte pagina uit de wereldgeschiedenis in het algemeen, en die van Nederland en Duitsland in het bijzonder. Of hoe het scenariokader op zich meer dan genoeg was om een mokerslag uit te delen. Wat het uiteindelijk toch wat jammer maakt dat de prent zich af en toe bezondigt aan overbodige en nogal makkelijk in beeld gebrachte clichés: zie de scènes met de brute Nederlander die weggelopen Jodenkinderen opspoort of de compleet overbodige slowmotionscènes (zoals die waar de film mee eindigt). Uitschuivers die uiteindelijk niet verhinderen dat het verhaal van ‘Süskind’ er een was dat verteld mocht/moest worden, en dat van den Berg dat uiteindelijk met gepaste panache heeft gedaan.

Simon Couwens