Cinevision
Film besprekingen: bioscoop, dvd en Blu-ray
De Oost
Billy Joel hield de herinnering aan Belgians In The Congo levend in zijn geschiedeniscascadehit We Didn’t Start The Fire, maar hij kon het ook over Dutchmen In The Indo hebben gehad. Voor wie het geschiedenisbeeld pas start met Sandra Kim in 1986 en zich afvraagt wat voor vergezochte inleiding dit nu weer is … de volgende paragraaf kan nuttig zijn.
Sinds het begin van de negentiende eeuw maakte Indonesië als kolonie officieel deel uit van Nederlands-Indië, het Aziatisch gebied waar Nederland al sinds de oprichting van de Verenigde Oost-Indische Compagnie tweehonderd jaar eerder de plak zwaaide. Over die kolonisatie valt heelt wat te vertellen, maar voor 'De Oost' wordt het pas interessant tijdens en na de tweede wereldoorlog. Tijdens de oorlog viel Japan het land binnen en die bezetting leidde naar een terreurbewind, hongersnood, miljoenen doden, de ineenstorting van de Nederlandse economische belangen en een land dat compleet in verschillende delen scheurde. Door de Japanse bezetting kwamen politieke en rebellenfracties tegenover elkaar te staan en dat leidde vlak na de tweede wereldoorlog tot de onafhankelijkheid van Indonesië. Niet naar de zin van de Nederlanders die onder het mom van ‘politionele acties’ troepen naar de regio stuurden ‘om het communisme tegen te houden’ in een regio die ze zelf wilden blijven controleren. Meteen de setting voor 'De Oost': Nederlandse jongens gingen naar het gebied ‘om er de rust te laten weerkeren en de communistische terroristen op te sporen’ en kwamen er terecht in een oorlogsconflict waarbij de onschuld het eerste slachtoffer was - met dank aan de bedenker van de tagline van 'Platoon' voor de inspiratie.
Regisseur Jim Taihuttu is een van Nederlands meest ambitieuze regisseurs van de huidige generatie en scoorde in zijn thuisland al aanzien met 'Rabat' en 'Wolf'. 'De Oost' is voor Taihuttu een passieproject. Zijn grootvader vocht als Moluks-Indonesisch soldaat mee aan Nederlandse zijde en emigreerde met zijn gezin naar Nederland na de onafhankelijkheid van Indonesië. Taihuttu begon al in 2012 met de voorbereidingen en ging samen met de producenten in 2015 actief op zoek naar financiers en sponsors. Hij vond een deel van zijn budget in Indonesië zelf en nam de film op met heel wat lokale acteurs, figuranten en crewleden. Uiteindelijk kreeg hij een budget van 6,6 miljoen euro bij elkaar om het project te realiseren en konden de opnames in 2019 van start gaan. Geld dat goed werd gespendeerd, want je kan 'De Oost' alvast niet verwijten dat de film er goedkoop uitziet.
De Charlie Sheen van dienst is Martijn Lakemeier die zich als Johan de Vries als vrijwilliger laat inlijven bij het vaderlandse leger. de Vries heeft daar een persoonlijke reden voor: zijn vader heulde als NSB’er mee met de Duitse bezetter en ‘door iets goeds te doen’ wil hij de zonden van zijn vader van zich afschudden. Wanneer de Vries in contact komt met übermilitair Raymond Westerling - de enige historische figuur die in de film voorkomt - belandt hij echter resoluut in een persoonlijke hel met zonden die hij nooit meer van zich zal kunnen afschudden. Als je weet dat Westerling van de Nederlandse bevelhebbers carte blanche kreeg om ‘op welke manier dan ook opstandige elementen op te sporen en te liquideren’ dan weet je meteen hoe laat het was.
'De Oost' werd door de producenten aangekondigd als een afrekening met het koloniale verleden van Nederland en was van meet af voer voor controverse. De Federatie Indische Nederlanders sprak al op basis van de trailer - waarin Nederlandse soldaten te zien waren in ‘nazi-achtige’ uniformen en het lettertype van de titel nogal wat gotische hoeken vertoonde - van een pure schande en beschuldigde 'De Oost' ervan een anti-Nederlandse propagandafilm te zijn. Allemaal goede publiciteit natuurlijk voor een film die een zo groot mogelijk publiek wil bereiken en een dialoog wil openen.
Vraag is natuurlijk of 'De Oost' een goede film is. Tot op zekere hoogte: wis en waarachtig. Zeker in het eerste deel zit de balans tussen karakterdrama en historische reconstructie van de situatie in Indonesië sluitend in elkaar. Naar het einde toe lost 'De Oost' de rol: de strafrechtelijke executies van Westerling vormen het meest controversiële deel van de film, maar missen gedeeltelijk hun doel omdat het wel allemaal heel erg op - daar is hij terug - 'Platoon' lijkt: zelfs de vlammenwerper om de hutten van de lokale bevolking in de as te leggen is van de partij. Bovendien vormen die scènes de start van de persoonlijke vete tussen de Vries en Westerling die daarna nogal Rambo-esk wordt uitgespeeld. Op dat moment ben je niet meer naar een historische oorlogsfilm aan het kijken maar naar een actiefilm die een historische achtergrond gebruikt als referentiekader.
Ook de raamvertelling waarin de Vries na zijn terugkeer naar Nederland zijn leven op de rails probeert te krijgen vertoont parallellen met de ontvangst van de Amerikaanse soldaten na hun terugkeer uit Vietnam: held voor de een, oorlogsmisdadiger voor de ander. En ook die raamvertelling glijdt uiteindelijk mee op de golven van een wraakthriller die mijlenver verwijderd staat van het meer serene eerste anderhalfuur. Om over de grandguignolfinale nog maar te zwijgen. Niettegenstaande die twee gezichten doet 'De Oost' wel wat hij wou doen: de confrontatie aangaan met een verleden waarvan een hele generatie misschien zelfs niet eens op de hoogte was. Nu the Belgians in the Congo nog.